IES As Fontiñas (Santiago de Compostela)

Fai douscentos anos naceu o artífice do máis sobrecogedor ERE: un só damnificado, un único posto de traballo perdido: o de Deus. Darwin gestó a mellor idea da Historia: a evolución das especies por selección natural, a explicación da nosa presenza no Cosmos. Por primeira vez o ser humano foi dono do seu destino. Deus, o creador, o deseñador totipotente, prescindible desde a revolución copérnico-newtoniana como motor e causa do Universo, podía tamén ser obviado no estudo do que se creu o seu reduto máis indiscutible: a vida.

(O 12 de febreiro de 1809 naceu Charles Darwin en Inglaterra. Fillo de médico e sobre todo neto do doutor e naturalista Erasmus Darwin, a quen hai que remontarse para buscar a raíz do concepto de evolución das especies).

Os seres vivos producen máis descendencia da que pode sobrevivir nun contorno de recursos e espazo limitados. Non todos os organismos son exactamente iguais, hai diferencias, variacións máis ou menos evidentes que dan a cada individuo a súa propia man de cartas na partida da vida. Algunhas particularidades dotan ao seu posuidor de certas vantaxes que lle outorgan un pouco máis de éxito reprodutor que ás súas conxéneres. Estes individuos agraciados pola azarosa aparición dunha mellora tenderán a ter máis fillos, os cales serán á súa vez competidores vantaxosos polos recursos. O carácter beneficioso aumentará exponencialmente de xeración en xeración a súa presenza na corrente da vida. Se aparecese un determinado carácter que en certo lugar ou momento supoña unha mingua das posibilidades reprodutivas, o seu posuidor tenderá a ter poucos ou ningún fillo e a característica en cuestión será borrada dese momento da historia ou dese lugar do planeta. A evolución por selección natural está funcionando, lenta, imperceptiblemente, pero implacable.

(Con 22 anos, recén licenciado en Cambridge, Darwin, desgustando á súa familia, embarcouse como naturalista no «Beagle» para unha viaxe arredor do mundo. A expedición, de intencións cartográficas, duraría cinco anos e supoñería o espertar do xenio total que insospeitadamente aquel mozo agochaba).

O científico Thomas Huxley gañouse un sitio na Historia pola súa exaltada reacción ao oír por primeira vez a idea darwiniana da selección natural: «Que incriblemente parvo fun ao non haber pensado eu naquilo». Parece ser que Nietzsche nin sequera necesitou ler completos os argumentos de Darwin para que estes lle inspirasen o laconismo máis terrible ca se lembra: «Deus morreu». E é que desde que Darwin publicou as súas conclusións, a caixa dos truenos permaneceu aberta. A selección natural produce sentimentos que van desde a condena rabiosa á fidelidade extática. Darwin foi injuriado e terxiversado, aclamado con fe integrista e manipulado con intencións políticas, despiezado e recocinado ao fin para poder presentar ao mundo grotescos amagos de seudociencia cos que, incluso, poder penetrar nas escolas.

O darwinismo persiste como chaga sangrante debido á necesaria imperfección da idea orixinal de Darwin. El non coñecía os misterios da bioloxía molecular, nin a xenética, nin as abisales complicacións do metabolismo. Ao longo do século XX os descubrimentos sobre bioquímica e herdanza foron incorporados á selección natural ata erguer a chamada «sínteses moderna», un paradigma científico coherente, sólido e aínda en crecemento do que ninguén (informado e/ou medianamente cordo) dúbida.

(En 1835, durante o cuarto ano de viaxe a bordo do «Beagle», Darwin realizou as súas observacións máis importantes. Estudou as variedades de pinzones que vivían nas illas do archipiélado das Sapoconchos. Para que ía un creador serio e competente a deseñar unha variante apenas distinta en cada illote se todas habían de ocupar o mesmo nicho ecolóxico? A estabilidade das especies estaba ameazada).

Debe dicirse que hai partes da idea de Darwin que foron demostradas máis alá de toda dúbida razoable, e hai outras que son extensións especulativas daquelas partes cientificamente indiscutibles. O curioso é que quen se senten ameazados polo darwinismo deciden combater nas trincheiras do núcleo científico duro, onde, sexa cal sexa o resultado do debate, a idea central da selección natural está a agás: a teoría da reprodución e a evolución baseada no ADN. Ata resulta intrigante que o propio Darwin, tan intuitivo, non fose capaz de atisbar o concepto de xene por máis que a súa teoría necesitáseo desesperadamente. Sen unha unidade de herdanza, sen o xene, o proceso reproductivo comportaríase como unha batidora mesturando e promediando características. Sen xenes, un gato branco e un negro procrean gatos gris; con xenes haberá gatos brancos, negros, gris manchados e cebreados. O mesmo Darwin albergaba dúbidas sobre se a selección natural funcionaría realmente preservando os carácteres beneficiosos en vez de trituralos e enmascararlos nun puré que promediaba características paternas e maternas. Pero hoxe as dúbidas sobre a esencia do darwinismo están fóra de lugar, quizais estean por chegar descubrimentos que acheguen melloras á teoría, pero a esperanza dalgúns de que sexa refutado cientificamente é tan pouco cabal como confiar en que algún achado nos devolva ao geocentrismo.

(En 1837, con 28 anos e un despois de regresar da súa viaxe no «Beagle», Darwin descobre a selección natural. A partir dese momento comeza unha loita titánica para dar estrutura á súa idea germinal. Tan soberbia tarefa habería de ocupar a Charles Darwin de por vida).

A revolución darwiniana é a un tempo científica e filosófica, ergo moral. Con frecuencia os científicos consideran a filosofía un mero engadido estético á cultura. No peor dos casos a pedantería científica aflora para insinuar que a filosofía é un parasito a remolque do verdadeiro progreso: o que nace nos laboratorios e nas libretas dos teóricos da ciencia. Como poucos exemplos o darwinismo serve para mostrar como unha revolución científica non pode abrirse camiño sen o seu reverso filosófico, e viceversa. A evolución das especies por selección natural non só destruíu canto tíñase por certo en ciencias naturais, senón que fulminó os prexuízos filosóficos que servían para responder ás preguntas nucleares: quen somos? como, por que estamos aquí e de que modo chegamos a ser o que somos? Cun golpe único e maxistral a selección natural unifica a esfera da vida, o seu significado e propósito, coa esfera do espazo e o tempo, da causa e o efecto, dos mecanismos físicos, das leis que gobérnanos e da validez e permanencia das implicacións éticas que un produto das devanditas leis, como nós, puidese derivar.

(En 1859, fai século e medio, con 50 anos cumpridos e tras vinte de reflexións convertidas en crueis batallas interiores, Charles Darwin publica ao fin A orixe das especies, o libro científico máis influente de todos os tempos. Incluso entón Darwin seguía remiso a pasar a limpo a súa teoría. Só empurrouno a constatación de que outros estaban gestando a mesma idea e ameazaban a paternidade oficial da selección natural).

A conmoción que provocou a aparición de «A orixe» foi terrible. Darwin sabía que ocorrería. Os seus detractores eran xente culta, pero non podían evitar que os seus razoamentos estivesen anclados a séculos de prexuízos relixiosos. Sen embargo, eran persoas de mirada aguda que penetraran con rapidez ata o meollo do gran problema que expoñía o darwinismo: a creación bíblica estábase refutando. Se ben con métodos arteiros (caricaturizaron a Darwin, buscaron a burla e o asañamento persoal esquecendo o propio debate científico e a análise das probas) non cabe senón dicir que a súa loita foi honesta. Aqueles homes tomaron partido en conciencia nunha guerra á que non foran enganados, sabían o que estaba en cuestión: ou Darwin era un necio e equivocábase, ou Deus era un fraude (necesariamente o maior xamais concibido).

Co tempo a nosa enxeñosa especie se arranxounas para converter esta anoxadiza disxuntiva, esta bifurcación básica de camiños, nun atrabiliario nó de autoestradas con ramais varios, pasos elevados e unha infinidade de saídas para destinos secundarios, redundantes, artificiais. Prodixio: ambos púgiles, o darwinismo e o integrismo bíblico, obrigados a evolucionar pola selección natural que o contorno social lles impoñía. E seguen.

(En 1871, doce anos despois da aparición da orixe das especies, Darwin publica A orixe do home. Angustiado, aínda empapado pola treboada que soportase anos atrás cando nin sequera ousara tratar o caso da especie humana, Darwin preparouse para o peor. E non houbo tal. En só unha década todo cambiara. Darwin era unha autoridade e a súa idea empezara a cambiar o mundo).

Hoxe é 12 de febreiro, así que fai exactamente douscentos anos que naceu Charles Darwin, o que habería de ser un mediocre estudante de teoloxía, logo un observador incansable da Natureza, un razonador xenial e, ao fin, un valente que se lanzou a unhas augas nas que vía quenllas. As especies cambian, fano polo xeral de modo gradual ata escindirse en dous ou máis especies novas. A forza causal da evolución é a precariedade de espazo e recursos. Os mellor adaptados sobrevivirán o tempo suficiente para procrear. Xeración tras xeración, ao longo dos millóns de anos, os actores deste escenario esférico que viaxa polo Universo cambian, loitan, morren. Aténdose ás probas, non se atisba ningún personaxe sobrenatural no guión orixinal da vida. Outra cousa son os guiones adaptados que cada cal, ao gusto, ten dereito a elixir para ver a súa propia película.

Como toda teoría científica, o darwinismo (moi especialmente debido á monstruosa complexidade do seu obxecto de estudo: a vida) posúe a intrínseca capacidade de expoñer dúbidas sen fin, preguntas novos con cuxas respostas autoalimentarse e medrar. Quen non comprenden a esencia da ciencia poden entender que isto é un defecto. En absoluto, a dúbida é a querida compañeira de viaxe dun científico, o contrario é o dogma, cousa indesexable.

A modo de banda sonora, burla, burlando, a voz profunda de Javier Krahe:

… pois nada máis que iso me faltaba,

que tivese que asirme á xilaba

do profeta Mahoma,

nin a tripa de Lutero nin aínda de Buda:

prefiro camiñar cunha dúbida

que cun mal axioma.

Acontinuación mostrase un video de Eduard Punset sobre Darwin e a obra “A orixe das especies”

Fontes de información:

http://www.lne.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2009021200_66_725585__CULTURA-Evidencias-origenes

Tags: Charles, Darwin, Eduard, especies, orixe, Punset